Имам Матуриди танымындағы хусун (жақсылық) мен кубуһ (жамандық) мәселесінің сипаты және маңызы
Scientific article
Қаралымдар: 178 / PDF жүктеулері: 57DOI:
https://doi.org/10.32523/3080-1281-2025-151-2-75-95Кілт сөздер:
Матуриди, хусун, кубуһ, сенім, ақыл, хикмет, әділдік, этика, тағдыр, теологияАңдатпа
Имам Матуридидің кәламдық пайымдары мен тұжырымдары сенім негіздерін жүйелеуде маңызды қызмет атқарады. «Тәуилату-л Құран» және «Таухид кітабында» ұлы ойшыл ілім мен хикмет, Алланың бірлігі, ақырет, хусун мен кубуһ т.б. Ислам қоғамы үшін маңызды жайттарды, түсініктерді егжей-тегжейлі талдап көрсеткен. Бұл мақалада Имам Матуриди көзқарастарындағы хусун мен кубуһ түсінігінің методологиялық негіздері талданып, олардың ислам философиясындағы ролі мен маңызы айқындалады. Сондай-ақ, бұл ұғымдардың теологиялық негіздері мен олардың этикалық құндылықтар жүйесіндегі орны қарастырылады. Матуриди ақидасының өзегі болып табылатын ақыл мен уахидің өзара байланысы осы тұжырымдаманың негізінде түсіндіріледі. Осы тұрғыда, хусун мен кубуһ ұғымының тілдік және ғылыми анықтамасы, діни және философиялық сипаттамасы, ақыл арқылы танылуы және кәламдық мазхабтар арасында талқылануы да қамтылады. Ислам дүниетанымындағы этикалық ұғымдардың қалыптасуы мен дамуындағы осы тұжырымдаманың алатын орны зерделенеді. Имам Матуридидің көзқарастары Әшария және Мутазила мектептерімен салыстырмалы түрде сараланып, ортақ тұстары мен ерекшеліктері айқындалады. Сонымен қатар қазақ дүниетанымындағы хусун және кубуһқа қатысты түсініктер желісі Абай, Шәкәрім және Мәшһүр Жүсіп көзқарастары бойынша тұжырымдалады.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Akimkhanov, A. B., Frolov, A. A., Adilbaeyva, S. A., & Yerzhan, K. (2016). Principles of Abu Mansur al-Maturidi, Central Asian Islamic theologian preoccupied with the question of the relation between the iman/credo and the action in Islam. European Journal of Science and Theology, 12(6), 165–176.
Çelebi, İlyas. (1998-1999). Klasik Bir Kelâm Problemi: Hüsün-Kubuh [A Classical Kalām Problem: Husn and Qubh]. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı:16-17, - s. 55-90.
Çelebi, İlyas. (1999). “Hüsün ve Kubuh” [Good and Evil]. İslam Ansiklopedisi. c. 19, - ss. 59-63.
Ekiz, Recep. (2010). İmam Mâturîdî’ye göre Hüsün ve Kubuh [Husn and Qubh According to Imam al-Māturīdī]. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. – Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE. – s. 146.
Erdoğan, Mehmet. (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü [Dictionary of Fiqh and Legal Terms]. – İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005. – s. 450.
Güvenkaya, İkra. (2021). Ebü’l-Muîn en-Nesefî’nin Hüsün-Kubuh Anlayışı [Abū al-Mu‘īn al-Nasafī’s Understanding of Husn and Qubh]. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. – Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi SBE. – s. 136.
İbn Manzur Abu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed İbn Mukerrem. (1990) Lisanu’l Arab, “hsn”, “kbh” [Arabic Language Dictionary “ḥ-s-n” and “q-b-ḥ”], Beirut, IV, s. 980.
İbnu’l-Jauzi. (1984). Nuzhetu’l-A’yun [The Delight of the Eyes]. nashr. M. Abduikarim Kazım er-Razi, Beirut, 1404/1984, - s. 590.
Jurjani, Sayyid Sharif. (1925). At-Tarifat [The Definitions]. nashr. İbrahim al- Abyari, Daru’l- Kutubu’l- Arabi, “hsn”, “kbh”, Beirut. – s. 1200.
Jurjani, Sayyid Sharif. (1938) Kitâbu’t-Tarifat [The Book of Definitions], Kahire. – s. 500.
Kazanç, Fethi Kerim. (2020). Ebü’l-Mu’în en-Nesefî’nin Kelâmî Düşünce Sisteminde İnsan Görüşü [The Concept of Human in Abū al-Muʿīn al-Nasafī’s Theological Thought System]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 48, (Haziran) 2020, ss. 51-95. https://doi.org/10.17120/omuifd.725680
Kenzhetayev D.T., Nurmatov Zh.Y., Myrzabekov M.M. (2024). The Features of Maturidi Doctrine and its Impact on Kazakh Culture. HIKMET. №1 (2). – Б. 5–18. https://doi.org/10.47526/3007-8598-2024.2-05
Razi, Fahreddin. (2002). Kelâm’a Giriş (el-Muhassal) [Introduction to Kalām (al-Muḥaṣṣal)]. çev. Hüseyin Atay, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, - s. 600.
Sabuni, Nûreddin. (2015) Mâtüridiyye Akâidi (el-Bidâye fi Usûlid-Dîn) [The Doctrine of the Māturīdiyya (al-Bidāya fī Uṣūl al-Dīn)]. çev. Bekir Topaloğlu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, - s. 500.
Sami, Şemsettin. (1898). “s-v-e”, Kâmus-ı Türkî [“s-v-e” Turkish Dictionary], İkdam Matbaası, I. Cilt.- s. 900.
Yeprem, M. Saim. (1997). İrade Hürriyeti Ve İmam Mâturîdî [Freedom of Will and Imam al-Māturīdī]. İFAV, İstanbul. - s. 97.
Maturidi, Abu Mansur. (2020). Tawhid Kitaby [The Book of Divine Unity]. Nur-sultan: Muftyat baspasy. - 572 b.
Esim G. (2002). Hakim Abai [Sage Abai]. – Astana: Foliant. - 400 b.
Kenzhetayev D.T. (2007). Kozha Ahmet Yasawi Filosofiyasi jane turki dunietanymy tarihindagi orny [The Philosophy of Khoja Ahmed Yasawi and His Role in the History of Turkic Worldview]. Filos. gil.dok. gilimi darejesin alu ushin dayindalgan dissertatsiya. - Almaty. – 259 b.
Kopeiuly M. (2003). Kop tomdyk shigarmalar jinagi [Multi-Volume Collection of Works]. 1-tom. qurastirgan Zhusipov E. -Almaty: Alash. – 440 b.
Kunanbaev A. (1961). Shigarmalarinin bir tomdik jinagi [Single-Volume Collection of Works]. – Almaty: «Qazmemkoradbas». – 692 b.
Shakarim. (2000). Imanym [My Faith]. – Almaty: «Arys» baspasy, - 321 b.
Ybyrai S. (2021). Zharim adamnan tolik adamga [From a Half-Person to a Whole Human Being]. – Nur-Sultan: Alashorda. – 258 b.
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Мұхит Төлегенов , Жахангир Нурматов , Турганбай Абдрасилов (Автор)
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
Дәйексөзді қалай келтіруге болады
