From islamic philosophy to european enlightenment: the influence of Ibn Rushdн Рушдтың әсері: Scientific article

Bauyrzhan Botakarayev; Feride Kamalova; Akmonshak Ussainova; Muratbek Myrzabekov

doi:10.32523/3080-1281-2025-151-2-25-36

Авторлар

Бауыржан Ботақараев Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті Автор https://orcid.org/0000-0002-8164-8049
Фэриде Камалова Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Автор https://orcid.org/0000-0002-9660-0152
Ақмоншақ Усаинова Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Автор https://orcid.org/0000-0002-2092-8733
Мұратбек Мырзабеков Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Автор https://orcid.org/0000-0003-0525-9831

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-1281-2025-151-2-25-36

Кілт сөздер:

Ибн Рушд; Аристотель; схоластикалық ой; аверроизм; ренессанс; ағартушылық; ақыл-уахи

Аңдатпа

Бұл мақалада ислам философы Ибн Рушд (Аверроес) идеяларының еуропалық интеллектуалдық әлемге әсері және оның ағартушылық үдерісіне қалай ықпал еткені қарастырылады. Ибн Рушд Аристотель шығармаларына жасаған түсіндірмелерімен ислам әлемінде де, ортағасырлық Еуропада да философиялық және ғылыми ойлардың дамуында маңызды рөл атқарды. Оның ақыл пен уахи арақатынасы туралы көзқарастары, парасат тәуелсіздігін қорғайтын және рационалистік гносеологияны қолдайтын көзқарастары, әсіресе, ХІІ-ХІІІ ғасырларда латын тіліне аударылған шығармалары арқылы Батыс ой-пікірінде танымалдылыққа ие болды. Ибн Рушд шығармаларын Фома Аквинский, Сигер де Брабантский, Данте сияқты ойшылдар талқылап, «аверроизм» деп аталатын философиялық ағымның пайда болуына жол ашты. Оның ақылға негізделген түсіндірмелері Қайта өрлеу дәуіріндегі ойға, кейінірек еуропалық ағартушылыққа алып келетін процесте маңызды сілтеме болды. Сонымен қатар, ол ұстанған ғылыми білімнің діни беделге қайшы келмей өмір сүруі мүмкін деген идеялары қазіргі зайырлы ойдың дамуына ықпал етті. Бұл зерттеуде Ибн Рушд идеяларының Батыс философиясына өту үдерісі тарихи тұрғыда қарастырылып, оның Еуропадағы ғылымға, философияға және теологияға ықпалы талданады. Сондай-ақ оның рационалистік мұрасының ағартушылық дәуір философтарына әсерін талқылау арқылы ислам философиясының Еуропадағы интеллектуалдық трансформациядағы рөлін ашуды мақсат етеді.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

Бауыржан Ботақараев, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті

PhD, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті, Дінтану кафедрасы
Фэриде Камалова, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

PhD, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Теология факультеті, Дінтану кафедрасының меңгерушісі
Ақмоншақ Усаинова, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

PhD, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Теология кафедрасы, Түркістан, Қазақстан
Мұратбек Мырзабеков, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

филос.ғ.к., Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Теология факультеті, Дінтану кафедрасы

Әдебиеттер тізімі

Adamson, P. & Taylor R.C. (2007). İslam Felsefesine Giriş [Introduction to Islamic Philosophy] (Cüneyt Kaya, Trans). İstanbul: Hacitepe Yayinevi. [in Turkish]

Dag Nikolaus, Hasse (2007). Arabic Philosophy and Averroism. The Cambridge Companion to Renaissance Philosophy. James Hankins (Ed.). London: Cambridge.

Dag Nikolaus, Hasse (2009). Latin Averroes Translations of the First Half of the thirteenth century. [Electronic resource]. – Access mode: www.philosophie.uniwuerzburg.de/fileadmin/06010000/temp/Palermo30.06.09.pdf

Ibn Rushd (1875). Risalatun-Nafs (Gerard Gilham, Trans). Beirut.

Ibn Rushd (2004). Metaphysician sharqy (Muhitdin Majit, Trans). Istanbul: Litera yayincilik. [in Turkish]

İbn Rüşd (1992). Faslu’l-makâl, Felsefe-Din İlişkisi [Faslu’l-makâl, Philosophy-Religion Relationship] (Bekir Karlığa, Trans). İstanbul: Isaret. [in Turkish]

Karlığa, H. B. (1999). İbn Rüşd [Ibn Rushd]. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi. [in Turkish]

Kutluer, İlhan (1996). İslam Düşüncesi Tarihi [History of Islamic Thought]. İstanbul: Insan. [in Turkish]

Macit, Fahri (1992). İslam Felsefesi Tarihi [History of Islamic Philosophy]. İstanbul: Nadim kitap. [in Turkish]

MacClintock, Stuart (1972). “Averroism”, The Encyclopedia of Philosophy. Paul Edwards (Ed.). (Vols. 1). Newyork, London.

Majid, Fakhry (2002). Averroes (Ibn Rushd): His Life, Works and Influence. London: Oxford.

Rosenthal, Franz (2007). Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam, 2. Leiden-Boston: Brill.

Sarıoglu, H. (2006). Ibn Rüsd Felsefesi [The Philosophy of Ibn Rüsd]. Istanbul: Klasik Yayınları. [in Turkish]

Sandybayev, Zh. & Abzhalov, S. (2021). The problem of "knowledge" and "faith" in Ibn Rushd's philosophy // Bulletin of KazNU, Religious Studies, 27(3), 4-11. [Electronic resource]: https://doi.org/10.26577//EJRS.2021.v27.i3.r1

Sarıoğlu, H. (2019). Ortaçağ felsefesi II [Medieval philosophy II.]. Eskişehir: Anadolu üniversitesi yayını, Açıköğretim fakültesi yayını. [in Turkish]

Seitakhmetova, N. & Turganbaeva, Zh. (2019). Inclusive Adaba humanism in the formation of person’s identity: from Ibn Rushd to Sardar. The world of man, Vol. 2, 80, 192-202.

Uludağ, S. (2004). İbn Rüşd, Hayatı-Eserleri-Görüşleri ve Felsefe-Din İlişkileri, Fasl’ul Makal el-Keşf an minhaci’l-edile [Ibn Rushd, His Life-Works-Opinions and Relations between Philosophy and Religion, Faslal-Maqal al-Kashf an minhaj al-edile.]. İstanbul: Dergâh Yayınları. [in Turkish]