ШӘКӘРІМНІҢ «САЯТ ҚОРАСЫ» ТАРИХИ-МӘДЕНИ ҚҰНДЫЛЫҚ: ЖАЛҒЫЗДЫҚ ПЕН ЕРКІНДІК МӘСЕЛЕСІ: Ғылыми мақала

Тұрдықұл Шаңбай; Ерлан Сыдықов

doi:10.32523/3080-1281-2025-152-3-19-36

Авторлар

Тұрдықұл Шаңбай Шәкәрім университеті Автор https://orcid.org/0009-0006-9563-8999
Ерлан Сыдықов Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті Автор https://orcid.org/0000-0001-5276-772X

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-1281-2025-152-3-19-36

Кілт сөздер:

«Саят қора», экзистенциализм, үрей, жалғыздық, оқшаулану, өзін-өзі жоғалтпау, еркіндік, жауапкершілік, мәңгілік, жаһандық мәселелер

Аңдатпа

Мақала Шәкәрімнің «Саят қорасын» тарихи-мәдени құндылық ретінде тарихи-танымдық тұрғыдан зерттеуге арналған. Шәкәрім толысқан шағында жалғыздыққа ұмтылған. Елсіз тау қойнауында «Саят қораны» салдырып сонда тұрған. Саналы түрде оқшауланған. Еркіндік іздеген. Шәкәрімнің оқшаулануы танымдық тұрғыдан қазақ фәлсапасында арнайы қарастырылмаған. Л.Н.Толстойдың «Ясная Полянасы», Абайдың «Жидебайы» сияқты, Шәкәрімнің «Саят қорасы» да сакральды құндылық. Ғұлама ойшыл, классик ақын, танымал тарихшы Шәкәрім қажының тағдыры өте күрделі. Шәкәрім феноменін сакральды «Саят қора» контексінде қарастырсақ, жалғыздық пен еркіндік мәселесімен үндесері хақ. Шәкәрімнің рух биіктігі аласапыран замандағы билікке мазасыздық әкелді. Мақалада осы фәлсапалық сауалдарға жауап іздеу басты ғылыми мәселе. ХІХ-ХХ ғасыр түйіскен кезеңдегі аласапыран адамзат қоғамына төңкеріс әкелді. Рухы биік Шәкәрім патша билігіне де, кеңес режиміне де қарсы болды. Шәкәрімді адамзат болашағы, ұлт тағдыры алаңдатты. Төңкеріс нәтижесі халыққа нәубет, Шәкәрімге трагедиялық өлім әкелді. Адамзат қоғамының әділетті болғанын армандаған Шәкәрім «Ар білімі» туралы ой айтып, соның жазылуын аңсаған. Мақалада алғаш рет танымдық-фәлсапалық өзекті мәселелер жан-жақты қарастырылады.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

Тұрдықұл Шаңбай , Шәкәрім университеті

филология ғылымдарының кандидаты, философия ғылымдарының магистрі, Шәкәрім университеті
Ерлан Сыдықов , Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті

тарих ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясының академигі, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті

Әдебиеттер тізімі

«Self-Portrait» (1936), p.1950s, Out of My Later Years (1950). https://ru.citaty.net/tsitaty/646705-albert-einshtein-ia-zhivu-v-tom-uedinenii-kotoroe-stol-boleznenno-v/.

Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы. (2002). Шығармаларының екі томдық толық жинағы. – Алматы: Жазушы. – Т.2.: Өлеңдер мен аудармалар. – 336 б.

Ахат Шәкәрімұлы. (2007). Естелік. Менің әкем, халық ұлы – Шәкәрім. Баспаға әзірлеген – Бейбіт Сапаралы. 145-243 беттер. / Кітапта: Шәкәрімтану мәселелері. Сериялық ғылыми жинақ. 1-т. – Алматы: Раритет. – 448 б. Құрастырушы Т. Шаңбай.

Бердяев Н. (2004). Философия свободы. – Москва, «Издательство АСТ». – 333 с.

Бичер-Стоу Гарриэт. (1908). Хижина дяди Тома (Бичер-Стоу; Анненская)/1908 (ВТ). О происхождении рабства и освобождении негров в Америке. (Перевод с английского и вступительная статья А. Н. Анненской. – С.-Петербург. Издание «Вятского товарищества». – 511 с.

Есім Ғ. (2008). Данышпан Шәкәрім. – Алматы: Атамұра. – 336 б.

Есім Ғ. (2024). Шәкәрімнің «Үш анық» фәлсапасы. 55-73 беттер. // Журналда: «Шәкәрім» ғылыми-танымдық журналы. 1 (45). – 135 б.

Звездкина Э.Ф. и др. (2004). Теория философии. – Москва: Издательство Эксмо. – 448 с.

Козлова О.В. (2003). Проблема свободы и объективации в философии Н.А. Бердяева. 282 с. // В книге: Историко-философский ежегодник / Институт философии. – Москва: Наука. – 371 с.

Құдайбердіұлы Ш. (2008). Шығармалары: Өлеңдері, дастандары. – Алматы: «Ел-шежіре». Т. 1. – 480 б.

Орынбеков Д. (2024). Родник по имени Шакарим. – Москва: Изд. «Восточный экспресс». – 352 с.

Рақымжанов Б.Қ. (2009). Шәкәрім дүниетанымы. Оқу құралы. – Қарағанды. «Санат» баспасы. – 164 б.

Сартр Ж.П. (2008). Картезианская свобода. – 19-219 бб. // Кітапта: 1. Сартр Ж.П. Проблемы метода. Статьи / Пер. с фр. В.П. Гайдамака. – Москва: Академический Проект. – 222 с.

Сыдықов Е. (2008). Шәкәрім. Эницклопедия. – Семей. – 864 б.

Хемингуэй Э. (1983). Речь при получении Нобелевской премии., «Марк Твен джорнэл», 1962 г. // Кітапта: Хемингуэй Э. Старый газетчик пишет… Худож. публицистика. Пер. с англ. / Предисл. и коммент. Б. Грибанова. – Москва, Прогресс. – 344 с.

Шәкәрім (1970). Сәбит Мұқановқа жазған хаты. 1931 ж. 3 ақпан. (Түпнұсқадан көшiрген Қазақ ССР Ғылым академиясы М.О.Әуезов атынд. Әдебиет және өнер инст-ның ғылыми қызметкерлерi: Ә. Нарымбетов; Қ. Мұхаметханов. 5.1. – 1970 ж.).

Шопенгауер А. (1992). Свобода воли и нравственность. / Общ. ред., сост., вступ. ст. А.А. Гусейнова и А. П. Скрипника. – М.: Республика. – 448 с.