THE NONHUMAN TURN: ФИЛОСОФСКИЕ И ЭТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ: Научная статья

Улболсын Сандыбаева; Даметкен Толгамбаева

doi:10.32523/3080-1281-2025-151-2-37-59

Авторлар

Ұлболсын Сандыбаева Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева Автор https://orcid.org/0000-0001-7075-405X
Дәметкен Толғамбаева Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Автор https://orcid.org/0009-0007-6830-3015

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-1281-2025-151-2-37-59

Кілт сөздер:

nonhuman turn, «адамгершілікке жатпайтын», жануарлар философиясы, экофеминизм, колониализм, этика, феминистік жаңа материализм, постгуманизм, экология

Аңдатпа

Мақалада the nonhuman turn ұғымымен біріктірілген қазіргі әлемдегі адам мен адамгершілікке жатпайтын рөлді қайта пайымдауға байланысты түрлі тәсілдер қарастырылады. Пәнаралық сыни зерттеулердің осы жаңа саласын қалыптастыру объектіге бағдарланған онтология, постгуманизм және материализм сияқты философиялық бағыттармен тығыз байланысты. Бұл тәсіл антропоцентризмге сүйенетін дәстүрлі эпистемологияның шекарасын кеңейтуге ұмтылады. Нақты айтсақ дуалистік оппозицияның «адам/адам емес» және «субъект/объект» деконструкциясы туралы болып отыр. Сондықтан басты мәселе жануарлар, геофизикалық процестер, технологиялар, материалдық жүйелер сияқты адамгершілікке жатпайтын агенттердің адамдармен қалай өзара іс-қимыл жасап, шындықты қалыптастыруында болып отыр. Бұл ретте адам мен адамгершілікке жатпайтын адамдардың арасындағы шекаралар күмән туғызады және жоққа шығарылады. Алайда, nonhuman turn дегеніміз адамды адамгершіліктен кейінгі адаммен алмастыру емес, әлемдегі белсенді қатысушылар ретінде адамгершілікке жатпайтын заттардың рөлін мойындау болып табылады. Осы контексте адамгершілікке жатпайтын заттардың жаңа этикалық және философиялық перспективаны қалай қалыптастыратыны зерттеледі. Бұдан басқа, зорлық-зомбылық, нәсілшілдік, сексизм сияқты тақырыптар да адамгершілікке жатпайтын нәрсеге бұрылу логикасына сәйкес келеді. Бұл идеялар экофеминизмде, жаңа материализмде, Animal Studies бағыттарында ұсынылған, олар адамгершілікке жатпайтын алаңдаушылық нысаны ретінде, назар аударуға лайық проблема ретінде көрінеді. Осы бұрылыстың идеяларына жүгіне отырып, авторлар қазіргі дәуір әлемді неғұрлым инклюзивті түсінуді талап ететінін ескере отырып, адамгершілікке жатпайтын агенттік оптикасында эпистемологияны кеңейтуде қаншалықты алысқа баруға дайынбыз деген сұрақтарды ашық қалдырады.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

Ұлболсын Сандыбаева, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева

философия ғылымдарының кандидаты, қауымд. проф, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Дәметкен Толғамбаева, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

философия ғылымдарының кандидаты, қауымд. проф, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Әдебиеттер тізімі

Adams, C. J., & Gruen, L. (Eds.). (2021). Ecofeminism: Feminist intersections with other animals and the earth. Bloomsbury Publishing USA.

Ahuja, N. (2009). Postcolonial critique in a multispecies world. PMLA, 124(2), 556–563. URL: https://doi.org/10.1632/pmla.2009.124.2.556

Бентам И. Введение в основания нравственности и законодательства. – М.: Росспэн, 1998. – 415 с.

Butler, J. (2009). Frames of war. NY: Verso.

Casselot, M. A. (2016). Ecofeminist echoes in new materialism? PhaenEx, 11(1), 73–96.

Derrida, J. (2006). L’animal que donc je suis (M.-L. Mallet, Éд.). Paris: Galilée.

Деррида Ж. Животное, которым я следовательно являюсь // Социология власти. – 2019. – Т. 31, № 3. – С. 220–275.

Directive 2010/63/EU of the European Parliament and of the Council of 22 September 2010 on the protection of animals used for scientific purposes. URL: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:276:0033:0079:EN:PDF (accessed: 10.09.2024)

Donovan, J. (1990). Animal rights and feminist theory. Signs, 15(2), 350–375.

Encyclopædia Britannica. Speciesism. URL: https://www.britannica.com/topic/speciesism (accessed:05.03.2025)

Grondin, J. (2007). Derrida et la question de l’animal. Cités, (2), 31–39. URL:https://doi.org/10.3917/cite.030.0031

Grusin, R. (Ed.). (2015). The Nonhuman Turn. University of Minnesota Press.

http://www.jstor.org/stable/10.5749/j.ctt13x1mj0

Haraway, D. J. (1991). A cyborg manifesto. In Simians, cyborgs, and women (pp. 149–181). NY: Routledge.

Harris, M. (2003). Colored pictures: Race and representation. University of North Carolina Press.

Harvey, D. (1997). The condition of postmodernity. Cambridge, MA: Blackwell.

Латур Б. Наука в действии: Следуя за учеными и инженерами внутри общества. – СПб.: Изд-во Европейского университета, 2013. – 414 с.

Латур Б. Пересборка социального. Введение в акторно-сетевую теорию. – М.: Litres, 2022. – 384 с.

Massumi, B. (1995). The Autonomy of Affect. Cultural Critique, 31, 83–109 URL: https://doi.org/10.2307/1354446

Massumi, B. (2014). What animals teach us about politics. Duke University Press.

Мортон Т. Стать экологичным. – М.: Ad Marginem, 2019. – 240 с..

Morton, T. (2015). They are here. In R. Grusin (Ed.), The nonhuman turn (pp. 167–192). University of Minnesota Press. URL: http://www.jstor.org/stable/10.5749/j.ctt13x1mj0.10

Muzur, A., Rinčić, I. Fritz Jahr (1895–1953) — the man who invented bioethics. Synthesis philosophica, 51, 2011. 133–139 рр. URL: https://core.ac.uk/download/pdf/14440839.pdf (accessed: 10.02.2025)

Painter, N. I. (2010). The history of White people. NY: W.W. Norton & Co.

Regan, T. A case for animal rights. In M. W. Fox & L. D. Mickley (Eds.), Advances in animal welfare science 1986/87 (pp. 179–189). Washington, DC: The Humane Society of the United States. URL:https://www.wellbeingintlstudiesrepository.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1003&context=acwp_awap (accessed: 10.03.2025)

Russell, W. M. S., Burch, R. L. (1959). The principles of humane experimental technique. Methuen. URL: https://caat.jhsph.edu/the-principles-of-humane-experimental-technique/ (accessed: 09.10.2024)

Sedgwick, E. K., & Frank, A. (1995). Shame in the cybernetic fold. Critical Inquiry, 21(2), 496–522.

Sheldon, R. (2015). Form / Matter / Chora: Object-oriented ontology and feminist new materialism. In R. Grusin (Ed.), The nonhuman turn (pp. 193–222). University of Minnesota Press. URL: http://www.jstor.org/stable/10.5749/j.ctt13x1mj0.11

Singer, P. (1993). Practical ethics (2nd ed.). Cambridge University Press.

Singer, P. (2023). Animal Liberation Now: The Definitive Classic Renewed. Harper Perennial.

Сингер П. Освобождение животных. – М.: Синдбад, 2021. – 448 с.

Sofoulis, Z. (2015). The cyborg, its Manifesto and their relevance today: Some reflections. Platform: Journal of Media and Communication, 6(2), 8–15. URL: https://doi.org/10.25595/115

Спиноза Б. Этика. – М.: РИПОЛ классик, 2020. – 396 с.

Тимофеева О. Что нас ждет за поворотом к нечеловеческому? // Новое литературное обозрение. – 2019. – № 4. – С. 26–34.

The New York Declaration on Animal Consciousness. (2024). URL: https://sites.google.com/nyu.edu/nydeclaration/declaration

Швейцер А. Этика благоговения перед жизнью // Культура и этика. – М.: Республика, 1992. – С. 304–327.

Швейцер А. Философия и движение в защиту животных // Этическая мысль. – 2020. – Т. 20, № 2. – С. 154–159.

Штегер, Ф. Европейская концепция биоэтики Фрица Яра (1895–1953) и возможности её применения. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/evropeyskaya-kontseptsiya-bioetiki-fritsa-yara-1895-1953-i-vozmozhnosti-ee-primeneniya (дата обращения: 10.04.2025)